Với mặt hàng thủy sản tươi sống, đây vốn là nhóm hàng được thị trường Trung Quốc ưa chuộng và Việt Nam cũng có nhiều lợi thế về xuất khẩu. Thống kê của Cục Chất lượng, Chế biến và Phát triển Thị trường (NAFIQPM), tính đến hết tháng 3/2024 Việt Nam đã xuất khẩu 1.517 lô hàng thủy sản sống sang Trung Quốc, và hiện chưa có lô hàng nào bị cảnh báo về tồn dư hóa chất và kháng sinh.

Đối với sản phẩm thủy sản sống, hiện Trung Quốc đang yêu cầu quản lý theo chuỗi sản xuất, từ khâu nuôi trồng/khai thác, đến thu hoạch/thu gom, vận chuyển, bao gói và xuất khẩu tiêu thụ. Đặc biệt hiện nay, Tổng cục Hải quan Trung Quốc đang đề nghị góp ý cho dự thảo nghị định thư đối với thủy sản sống của Việt Nam xuất khẩu sang thị trường này. Theo đó, Trung Quốc đang yêu cầu các đối tượng tham gia vào quá trình này phải có mã số, phải có vùng nuôi, phải được kiểm soát và có khả năng truy xuất nguồn gốc… Trung Quốc cũng yêu cầu các cơ sở bao gói phải thực hiện đăng ký và phải nằm trong danh sách được phép xuất khẩu sang Trung Quốc mới được tham gia vào công đoạn xuất khẩu thủy sản sống sang thị trường này.

Tôm hùm là một trong những sản phẩm được thị trường Trung Quốc rất ưa chuộng; ảnh: ST

Các yêu cầu cụ thể của Trung Quốc đối với thủy sản sống xuất khẩu gồm:

– Sản phẩm xuất khẩu nằm trong Danh mục được Trung Quốc công nhận, 48 loài thủy sản động vật thủy sản sống.

– Các cơ sở nuôi được cơ quan quản lý NTTS/Thú y địa phương kiểm tra, chứng nhận điều kiện ATTP/điều kiện vệ sinh thú y, được cấp mã số/lấy mẫu giám sát bệnh trong quá trình nuôi (tôm sú, TTCT sống).

– NAFIQPM thẩm định điều kiện ATTP cơ sở bao gói xuất khẩu sản phẩm thủy sản sống, gửi văn bản đề nghị kèm theo hồ sơ đăng ký của cơ sở tới Vụ Giám sát Kiểm dịch động thực vật, Tổng cục Hải quan Trung Quốc (GACC).

– Vụ Giám sát Kiểm dịch động thực vật cập nhật danh sách cơ sở đáp ứng yêu cầu trên website của GACC.

– Các lô hàng xuất khẩu được cấp chứng thư. Danh mục chứng thư hàng ngày gửi Hải quan Trung Quốc (Nam Ninh) để đối chiếu Các cơ sở bao gói của Việt Nam nằm trong danh sách đăng ký xuất khẩu thủy sản sống sang Trung Quốc sẽ thực hiện yêu cầu về thẩm định, chứng nhận lô hàng thủy sản sống xuất khẩu sang thị trường này theo đúng quy định tại Thông tư 48/2013/TT-BNNPTNT và 32/2022/TT-BNNPTNT.

Theo NAFIQPM, hoạt động thẩm định cấp giấy chứng nhận xuất khẩu thủy sản sống sang Trung Quốc hiện đang gặp phải một số khó khăn vướng mắc. Cụ thể, các lô hàng thủy sản sống xuất khẩu sang Trung Quốc chủ yếu dưới hình thức xuất khẩu biên mậu, do đó doanh nghiệp lưu trữ bằng chứng xuất khẩu không đầy đủ. Việc thẩm tra xuất xứ nguyên liệu tại vùng nuôi cần thống nhất về tần suất, tỷ lệ lô hàng được thẩm tra/số lô hàng xuất khẩu. Hệ thống thông tin, dữ liệu về các cơ sở nuôi/vùng nuôi chưa được lập, cập nhật trong cả nước… 

Trước tình hình này, NAFIQPM đề nghị các doanh nghiệp xây dựng chuỗi liên kết (người nuôi/khai thác, đại ý, doanh nghiệp, quy trình thực hiện, phân rõ trách nhiệm các bên); đồng thời cập nhật chương trình quản lý chất lượng theo thực tế đăng ký với NAFIQPM. Trên cơ sở dữ liệu của doanh nghiệp đăng ký, NAFIQPM có văn bản gửi các cơ quan quản lý thủy sản địa phương xây dựng và cập nhật, kiểm soát theo phân cấp các đội tượng quản lý, khuyến khích mô hình lập tổ đội, HTX liên kết; Việc lập và chia sẻ dữ liệu chung cần phải thực hiện đồng bộ và thống nhất tại các đơn vị (danh sách vùng nuôi, cơ sở nuôi/mã số, diện tích sản lượng, cam kết sản xuất kinh doanh an toàn…) để tạo điều kiện xuất khẩu cho doanh nghiệp đáp ứng quy định hiện hành.

Trung tâm Chất lượng Nông lâm thủy sản vùng cũng đề nghị NAFIQPM xem xét phương án xác định lô hàng thủy sản sống được hình thành từ quá trình thu hoạch/thu mua (trên cơ sở doanh nghiệp lập chuỗi quản lý/kiểm soát) để thuận lợi cho xuất khẩu sản phẩm sống. NAFIQPM cần thống nhất về hoạt động thẩm tra xuất xứ tại vùng nuôi, việc lưu bằng chứng thực tế sản xuất, bằng chứng xuất khẩu và được thực hiện với tất cả các cơ sở sản xuất thủy sản sống xuất khẩu trên cả nước.

Theo các chuyên gia, Trung Quốc không còn là thị trường “dễ tính” như trước, đồng thời cũng là thị trường có tính cạnh tranh cao, nhất là với nông sản, trái cây đến từ Thái Lan, Campuchia… Để tận dụng được các lợi thế sẵn có, các bộ, ngành, địa phương và nhất là các doanh nghiệp cần thay đổi cách tiếp cận, nâng cao chất lượng sản phẩm. Vì vậy, các doanh nghiệp Việt Nam cần tuân thủ nghiêm quy định về chất lượng và truy xuất nguồn gốc các sản phẩm, hàng hóa để có thể thâm nhập sâu hơn vào thị trường lớn này, nhất là các khu vực nhiều tiềm năng ở phía Bắc, Đông Bắc của Trung Quốc. Cục Xúc tiến Thương mại (Bộ Công thương) khuyến nghị, doanh nghiệp cần chủ động trao đổi, kết nối thông tin về nhu cầu thị trường và các quy định, chính sách thương mại của Trung Quốc; tích cực tham dự các hội chợ, triển lãm quốc tế để kết nối trực tiếp, đẩy mạnh hoạt động giao thương, hợp tác kinh tế, thương mại ổn định, lâu dài, hiệu quả.